Ničiji sin u BDP-u

TAMO GDE SU VELIKE EMOCIJE TU PADNU I TEŠKE REČI. 

Jedan leš je u podrumu, a ugledna građanska ali disfunkcionalna porodica u svom domu. 

A kako stvar stoji s savešću i s istinom?

Definisan kao crnohumorno psihološki triler ovaj komad je zapravo antička drama o identitetu. 

O ratu iz kojeg se niko nije vratio. Neoštećen, neosakaćen.

Nesrećnici u koži zlikovaca. Žrtve istorije. Svako se grčevito bori za neku svoju istinu.

Deset je godina kako su se ratna dejstva u Hrvatskoj okončala.

“Ničiji sin” treći je deo “Posmrtne trilogije” (2006,  drame: „Sinovi umiru prvi“, „Žena bez tijela“ i „Ničiji sin“) jednog od najzanimljivijih savremenih, hrvatskih dramskih pisaca i kompozitora Mate Matišića, u režiji Marka Misirače doživeće ove nedelje premijeru u Beogradskom dramskom pozorištu. Matišić je pre tri dana u Nacionalu apostrofiran, uz Frljića za izdajnika nacionalnih interesa. U isto vreme dva beogradska teatra odbila su njegove komade. 

Kao što neko od šume ne vide drvo, tako i mnogi od naroda ne vide ljude. I uplaše se šume. I zamrze je zbog svog straha.

Ovo je njegov prvi komad koji igraju srpski glumci u Beogradu.  Inače beogradska publika je mogla da pogleda njegov intrigantan komad „Ljudi od voska“ u izvođenju HNK Zagreb. Zanimljivo, ovaj komad koji ćemo gledati je praizveden u Rjeci (2006.), a u Zagrebu (gde se radnja dešava) nije igran.

Ivan, је  36- godišnji nekadašnji rok pevač, ratni veteran koji je izgubio obe noge u Domovinksom ratu. Jedna porodična, mračna tajna u potpunosti će promeniti njegov ditadašnji život.  I ovde Matošić suočava Hrvate i Srbe i njihove iracionalne netrpeljivosti.

Ivanov otac je univerzitetski profesor, bivši političkig zatvorenik i novopečeni političar Izidor Barić. Naprasno i ucenjivački  u njihov život upada njegov nekadašnji zatvorski čuvar, Srbin Sima. 

Film "Ničiji sin" (2008.) u režiji Antona Ostojića u Hrvatskoj je izazvao kontroverzne komentare zbog teme kojom se bavi. Ipak, bio je apsolutni je pobednik 55. Filmskog festivala u Puli 2008. godine kada je osvojio čak šest Zlatnih arena, uključujući i Veliku zlatnu Arenu za najbolji film. Osim te, filmu su pripale i nagrade za najbolju režiju, specijalne efekte, ton, muziku i najbolju mušku glavnu ulogu.

Osim u Hrvatskoj, drame su mu izvođene u Bugarskoj, Mađarskoj, Makedoniji, BiH, Sloveniji i Rusiji i evo sad premijerno u Srbiji.

Slobodan Ćustić, direktor i glumac BDP-a otvara konferenciju za medije, nabraja premijere do kraja godine (prebrojao sam ih čini mi se šest, obečavaju), za iduću najavljuje saradnju s Egonom Savinom (za Dan pozorišta), konstatuje da je zbog ograničenja zapošljavanja tehničarima zabranjeno da stare, a onda fokus okreće ka nastupajućoj. Kaže to je tema malo obrađivana.

Reditelja Marka Misiraču čudi odsustvo Matošića u srpskim inscenacijama njegov dela i zidovi odbijanja po beogradskim teatrima. Tim više zahvalan je Beogradskom dramskom pozorištu. U Banjaluci je radio jedan Matušićev komad ("Sinovi umiru prvi") s uspehom (Nagrada za režiju na Susretima pozorišta/kazališta BIH u Brčkom...). Za njega kaže da je prisutan već tri decenije u Hrvatskoj, da direktno citira Duška Kovačevića i Vinko Brašana, a da u žižu svojih interesovanja stavlja probleme današnjice s osvrtom na prošlost (postratne traume). U uloge je ubačena i jedna Italijanka, jer je glumica bila te nacionalnosti, ali je dodatno pojačalo fabulu svojom nepristrasnošću u ovom sukobu naroda.

Danica Ristovski svedoči da je u pitanju kompleksan komad, to glumca inspiriše za istraživački rad na građenju lika. 

„Moj lik je život prevario, nametnuo joj je obrazac ponašanja, u kojem ona pliva u prividu života, oguglala i otupela.  U komadu je težište na istini i primnarnoj laži. I svako od aktera se grćevito bori za svoju istinu. Nude joj se tri izboira, ali ih sva tri ona izlazi kao krivac. Najviše u toj bespoštednoj borbi izdaje svog sina. Iskreno, volela bih kad bi kraj bio drugačiji!“ 

Miodrag Krivokapić Brik, posle pauze opet je na daskama. Posebno vili ove Beogradskog dramskog pozorište. Rođen je u Peći, odrastao u Nikšiću, glumački stasao u Zagrebu. Mislio je da je završio priču s pozorištima. O mitovima da prihvati rad na ovom komadu kaže da je sasvim slučajno i davno sreo Matišića, kojeg opisuje kao pozorišnog fanatika. Četvrti je put u BDP-u. Komad mu se učinio relevantnim. Sasvim slučajno ga je video na TV-u, a onda ga je film prikovao za fotelju i s pažnjom ga je odgledao do kraja.

„Odlična tema, režija i odlični glumci. no, fokus filma i predstave su posve različiuti. Uživao sam u građenu lika, u čačkanju, a sada kada nastupi trenutak egzikucije (premijere) ne volim to.“

Milena Predić igra Italijanku, koja ne zna kakao da se uklopi u ovaj sukob, u razbijenu porodicu i breme koje ona nosi. Prvi put nastupa u BDP-u. 

Vladan Milić tumači naslovnu ulogu. Po mišljenju kolega odlično je obradio lik. Sam o tome kaže:

„Višeslojan lik, razbijen na sitne fragmente. Niko iz rata nije izašao nepovređen. Znam to jer mi je i otac u njemu učestvovao. Ovo je komad značajan za pozorište.“

Aleksandar Alač, rođeni Splićanin, konstatuje da komad i izvan zadate teme savršeno funkcioniše, uronjen u mračna vremena:

„Retko se tako poklope kockice; i domar dramski tekst i reditelj i dobra glumačka ekipa. Jedva čekam premijeru!“

Lako Nikolić tumači lik inspektora Nikolića.  Kaže do premijere ih očekuju još tri probe i dodaje:  

„Ovo je predstava koja se tiče svih nas!“

REČ DRAMATURGA IVANA VELISAVLJEVIĆ

Treba imati na umu tu dramsku situaciju u Ničijem sinu Mate Matišića pre nego što se ode u političko tumačenje komada - zbog toga što je Matišićev komad od površinskog političkog sloja dosta univerzalnija i jezivija priča o sistemu porodičnih laži.

Glava jedne građanske porodice pokušava da sačuva svoj mali građanski mir, svoje dobre odnose sa susedima, svoj integritet akademika, dobrog supruga i oca, i da na tome izgradi političku karijeru. U tome mu pomaže supruga koja vlastitu tragediju i poziciju istinske žrtve, koju je godinama tajila, pretvara u osvetoljubivu volju za moć. Između njih je sin, ratni veteran u invalidskim kolicima, koga su do očaja i traume dovele upravo ljubav prema otadžbini i zapaljive reči očeva osnivača, i ljubav prema domovini i majci koja je ćutala i sanjala osvetu. U tu idilu dolazi nekadašnji dželat, dogogodišnji mučitelj porodice, koji takođe, gle čuda!, o sebi misli kao o žrtvi. I uskoro se u podrumu te ugledne građanske kuće nađe leš, a sistem porodičnih laži između oca, majke i ničijeg sina u stvari se uspostavlja da bi sačuvao tajnu o zločinu.

Upravo taj jezivi sistem dovodi do tragedije ničijih sinova i zato je potresno gledati ga u pozorištu, a mučno videti kakve posledica nam još uvek ostavlja u stvarnosti.

REČ REDITELJA MARKA MISIRAČE

Reklo bi se da je čitav opus Mate Matišića, jednog od najvažnijih savremenih dramskih pisaca ovih prostora, neka vrsta "hipertrofiranog realizma". Njegovi komadi najčešće pripadaju okvirima građanske drame u kojoj se likovi i situacije iz uslovnog realizma otiskuju u vode groteske, vodvilja, farse, parodije, trilera pa čak i antičke tragedije, ne bi li se tako emotivno najtačnije demistifikovali svi važni mitovi savremenog društva.

Komad „Ničiji sin“ otvara nam se u ibzenovsko-strindbergovskom duhu kao drama o disfunkcionalnoj porodici i njenom članu, nosiocu postratne traume. Međutim, nakon pinterovskog početka ("komedija pretnji"), uviđamo brzo da će to zapravo biti priča o tajni i otkrivanju istine. Usled otkrivanja tajni i saopštavanja istinâ svakog od članova porodice, doći će do drmanja identiteta, a ovim nesrećnicima je uspostavljeni identitet jedino što im je preostalo pa će urušavanje toga biti zapravo i urušavanje njih samih. I tu kreće borba za goli opstanak! Sve ovo, kao što sam već pomenuo, Matišić briljantno žanrovski plete i čini nemoguće: da gledaoca od urnebesno smešnih scena vodviljskog tipa, sasvim neosetno odvede do najvećih ponora poput onih iz antičke tragedije, da bi na kraju sve obavio osećanjem apsurda.

Nakon gotovo tri decenije prisutnosti Matišića na sceni, konačno se događa jedan njegov komad u nekom beogradskom pozorištu zbog čega sam posebno ponosan i srećan. Nadam se da će publika uživati otkrivajući jednog izuzetnog dramskog pisca, ukorenjenog u tradiciju balkanske komedije i crnog humora (sa referencama na opuse Ive Brešana i Dušana Kovačevića), ali s druge strane vrlo originalnog pristupa temama koje obrađuje.

REČ UREDNIKA KULTURNIKA 

JEDNA PESMA NEPEVLJIIVA

Jedna pesma nepevljiva,
Na snove me podseća,
Kako sijaš iznad mog doma,
Kao sitno cveće.
Jedna pesma nepevljiva,
Nudi meni tajnu,
Kako da dodirnem cilj,
Moju radost.

REF:

Jedan pesnik, koji ne peva,
Koji traži novi izazov,
Ne uspeva da pronađe
Svoj put, do mene.


Autori teksta pesme "Una canzone non cantabile" ("Jedna pesma nepevljiva"): Elizabeta Lukić i Branislav Pipović.

Ovo je pesma koje je svoje mesto, pevana na italijanskom našla u ovom sjajnom i lekovitom premijernom komadu koji otvara sezonu u Beogradskom dramskom pozorištu. Delovalo mi je nakalemovana i remetoviličko na sam komad koji se igra na ijekavici, ali kao da namerno glumci nisu prilagodili naglasak zagrebačkom (niti Krivokapić koji je tamo godinama živeo i radio). Možda je taj delimični otklon u cilju postizanja univezarnosti.

Jer, hrvatske političare ogrezle u mimikriji, bez ikakvog prebleme možemo čitati kao srpske, a tu neshvatljivu mržnju, kojoj pisac pristupa nepristrasno može se jedino opisati pogledom u ogledalo, u kome vidite ono što ne možete da trpite. O tome govori i komentar jedne gledateljke red iza mene:

"Kako su pristali ovo da igraju?".


Smeh je izostao na mestima koja su možda poprilično bolna srpskim i hrvatskim nacionalistima. Mogu da zamislim kako je hrvatska publika reagovala na pevanje "Ko to kaže, ko to laže Srbija je mala", koji se u finalu predstave suprostavlja jedan Tomsonov hitac.

Kakogod, ako ovo odgledate i ne svrstate se, ako shvatite svu asurdnost ovih sukoba onda možete da im se i nasmejete. Kiselo, ali da se nasmejete. Ako ne, ako vam krv ključa, još ste u problemu.

Poenta predstave je u pitanju kada se krv pomeša i kada više čovek ne može da se svrsta u neki nacionalni bastion  neko postavi pitanje u strahu:

"A ko će onda ratovati?"

Vladan Milić  u roli obogaljenog, ratog veterana u ovom prikazu doživlajva krizu identita koja će mu iz temelja promeniti život. Tu ulogu je on svojski iskoristio kreirajući jedan višeslojan i upečatljiv lik.

Marko Misirača (1985, Prilep) diplomirao je pozorišnu režiju na Fakultetu dramskih umetnosti u Beogradu 2010.

Režirao u Ateljeu 212, Zvezdara teatru, Narodnom pozorištu Republike Srpske u Banjaluci, Knjaževsko-srpskom teatru u Kragujevcu, Narodnom pozorištu u Sarajevu, Bosanskom narodnom pozorištu u Zenici, Pozorištu Prijedor.

U Beogradskom dramskom pozorištu asistirao reditelju Goranu Markoviću na predstavi „Falsifikator“ (Goran Marković, 2009) i reditelju Bobanu Skerliću na predstavi „Kad su cvetale tikve“ (Dragoslav Mihajlović, 2014).

Za režiju predstave „Sinovi umiru prvi“ Mate Matišića (Narodno pozorište Republike Srpske, Banjaluka, 2016) dobio nagrade za režiju na Susretima pozorišta/kazališta BiH u Brčkom, Pozorišnim/kazališnim igrama BiH u Jajcu i Teatar festu u Doboju.

Mate Matišić (1965.) diplomirao je na Pravnom fakultetu u Zagrebu. Bio zaposlen kao urednik u Dramskom programu Hrvatskog radija i kao dramaturg Jadran filma. Predaje filmski scenarij na Akademiji dramskih umjetnosti u Zagrebu.

Uz pisanje, bavi se komponovanjem filmske i pozorišne muzike. Svira u džez sastavima, nastupa na džez koncertima i festivalima, te svira nekoliko narodnih instrumenata (samicu, tamburicu, bisernicu, bas prim). Osim u Hrvatskoj, drame su mu izvođene u Bugarskoj, Mađarskoj, Makedoniji, Sloveniji, Rusiji, Srbiji i BiH. Dobitnik je niza nagrada za dramske tekstove i muziku. Scenarista ili koscenarista je desetak uspešnih i nagrađivanih dugometražnih igranih filmova.

Autor je pozorišnih drama: „Bljesak zlatnog zuba“ (1985), „Legenda o svetom Muhli“ (1988), „Božićna bajka“ (1989), „Cinco i Marinko“ (1992), „Anđeli Babilona“ (1996), „Svjećenikova djeca“ (1999), „Sinovi umiru prvi“ (2005), „Ničiji sin“ (2005), „Žena bez tijela“ (2005), „Balon“ (2010), „Fine mrtve djevojke“ (2012), Ljudi od voska (2016).

Drama „Ničiji sin“ doživela je praizvedbu 2006. godine u produkciji Riječkih ljetnih noći i HNK Ivana pl. Zajca u Rijeci, u režiji Vinka Brešana. Godine 2008. ekranizovana je u produkciji Alka filma iz Zagreba i HRT-a, u režiji Arsena Antona Ostojića. 

Na 55. Festivalu igranog filma u Puli, „Ničiji sin“ dobio je Zlatne arene za najbolji film, režiju, glavnu mušku ulogu, muziku, specijalne efekte, obradu zvuka, te Nagradu "Oktavijan" Hrvatskog društva filmskih kritičara.

Ničiji sin

Premijera: 04. oktobra 2018 20h. Prva repriza dan kasnije.

Pisac: Mate Matišić

Režija: Marko Misirača

Trajanje: 1h 50’

Igraju:

Miodrag Krivokapić-Izdior

Danica Ristovski-Ana

Vladan Milić-Ivan

dečaci Vasa Vranješ u latrnaciji s Todorom Jovanovićem-Josip

Aleksandar Alač - Sima

Lako Nikolić-inspektor Milan Nikolić

Milena Predić – Tonka

Jovan Jelisavčić-pacijent prvi

Andrej Pipović – pacijent drugi

Dramaturg: Ivan Velisavljević

Scenograf: Boris Maksimović

Kostimograf: Tatjana Radišić

Kompozitor: Branislav Pipović

Lektor: Dijana Marojević