Dokumentarac o Beogradu iz 1932. na festivalu u Pordenoneu

U četvrtak, 6 oktobra, na najznačajnijem festivalu nemog filma u italijanskom gradu Pordenoneu biće prikazan film Beograd, prestonica Kraljevine Jugoslavije reditelja Vojina Đorđevića iz 1932 godine. Reč je o najznačajnijem filmu o Beogradu između dva svetska rata, koji traje pedeset šest minuta. Na pripremi digitalne kopije stručnjaci Arhiva Jugoslovenske kinoteke su radili nekoliko prethodnih meseci, a svoju beogradsku premijeru film će imati početkom naredne godine.

Za ovaj dokumentarni film reditelj Đorđević je pisao i scenario, a snimatelji su bili Novak i Smeh, u produkciji Jugoslovenskog prosvetnog filma. To preduzeće je tokom tridesetih godina snimilo veliki broj turističkih i putopisnih filmova o lepotama Jugoslavije. Među njima se, uz pomenuti, ističu i Kroz zemlju naših careva i kraljeva Stanislava Krakova iz 1931. godine, Lepa naša otadžbina Josipa Novaka (1932.) i Pod jugoslovenskim nebom Miodraga Mike Đorđevića (1934.). 

Festival u Pordenoneu pod zvaničnim imenom Il Giornate Del Cinema Muto (Dani nemog filma) ove godine se održava od 1. do 8. oktobra. Po profilu je netakmičarski i u potpunosti je posvećen umetnosti nemog filma. Od svog osnivanja 1982. godine, festival je pokrio veliki deo rane istorije filma, a projekcije se realizuju kao nekada -  uz muzičku pratnju. Pored projekcija, festival organizuje i radionice, masterklasove, izložbe i druge aktivnosti vezane za nemi film.

Svečana premijera prvog velikog domaćeg filma o glavnom gradu, „Beograd, prestonica Kraljevine Jugoslavije,“ održana je u do poslednjeg mesta popunjenom bioskopu Uranija sredinom marta 1932 godine, čitava dva meseca posle novinarske premijere. Autor filma Vojin M. Đorđević (1897 – 1985) bio je poznati novinar, fotograf, istoričar filma, a u tom trenutku i generalni sekretar Državne filmske centrale u Beogradu. Nekoliko godina ranije započeo je sa snimanjem kraćeg dokumentarnog filma o Beogradu ali je morao odustati zbog nedostatka finansijskih sredstava. U međuvremenu, 1931 godine, stvoren je „Jugoslovenski prosvetni film“, snažno filmsko preduzeće sa sedištima u Beogradu i Zagrebu, koje je imalo povlašćen položaj i podršku zvanične vlasti i ubrzo je Đorđević u njemu dobio značajnu finansijsku i drugu podršku za svoj višegodišnji projekat. 

 

    U vreme novinarske premijere sredinom januara 1932 godine, film koji je poznat i po alterantivnom naslovu „Beograd na razmeđu Istoka i Zapada“ bio je dugačak 2050 metara, a onda je za pravu, martovsku premijeru skraćen na oko 1500 metara. Posle novinarske premijere, izveštač lista Beogradske opštinske novine napisao je o filmu: „On prikazuje prestonicu kakva je bila i kakva je danas, on je jedan deo njene istorije, kao što je veran dokument njenog današnjeg intenzivnog života, modernog razvoja, izgradnje, dinamike velikog napretka, značajne uloge u državnom, narodnom i međunarodnom životu. Beograd koji nestaje i Beograd koji se rađa, Beograd kako napreduje, sa živošću pred kojom zastaju stranci, Beograd kako živi, od jutra do mraka.“ Iako su reakcije bile uglavnom pozitivne, kritičari su smatrali da je film predugačak, da mu „fali osnovna linija“ i da se zbog nepotrebnih ponavljanja pojedinih stvari, kao i da bi bio razumljiv strancima, on mora dosta skratiti. Kao kompromisno rešenje, verzija sa martovske premijere kraća za više od 500 metara,  primljena je mnogo povoljnije, o čemu govori i vrlo afirmativni tekst kritičara politički uticajnog dnevnika Vreme: „U seriji snimaka koji predstavljaju razne izglede i delove varoši, velelepne građevine, saobraćaj, parkove, znamenitosti i spomenike, ulični život, zanimljivosti, izletišta, pristaništa, svečanosti, sportski život, radove na modernizovanju prestonice i dr., prikazan je celokupni spoljašnji izgled Beograda... Posle sitnih fragmentarnih filmova bez osobitog značaja po opšti prikaz varoši, „Jugoslovenski prosvetni film“, najveće naše preduzeće za proizvodnju filmova stvorilo je, najzad, jedan film o Beogradu koji u celosti prikazuje život, stvaranje, vidike, istoriju i lepote naše prestonice".

    Sa današnje tačke gledišta čini se da je ovaj pionirski poduhvat, u vremenu svog nastanka bio i pomalo nepravedno napadan i kritikovan, jer iako ni idejno ni stilski nije pretendovao da liči na značajne eksperimente o „simfonijama gradova“ kakvi su „Samo sati Alberta Kalvakantija iz 1926 i „Berlin -simfonija velegrada“ Valtera Rutmana iz 1927 godine, nesumnjivo je izgradio na osoben, dokumentaristički način filmsku fresku Beograda, grada spone Istoka i Zapada, koji je iz turske kaldrme i vlažnih kuća od blata uskočio na asfalt i moderne višespratnice, izdigavši se kao feniks iz pepela posle strahovitog uništenja i pljačkanja u Prvom svetskom ratu.

    Nova kopija filma napravljena je sa šest rolni radne kopije u kojoj su kadrovi bili potpuno izmešani i nisu postojali međunatpisi. Oni su iskorišćeni iz sačuvanog originalnog scenarija Vojina Đorđevića i svi se nalaze u novoj kopiju iako neki  kadrovi filma u vezi sa njima danas  ne postoje.

Aleksandar Saša Erdeljanović

Beograd – Prestonica Kraljevine Jugoslavije

[Belgrado - la capitale del Regno di Jugoslavia/ Belgrade - the capital of the Kingdom of Yugoslavia] (prod:Jugoslovenski Prosvetni Film, Beograd – YU 1932)

Regia/dir: Vojin Djordjevic; DCP (2k, da/from 35mm, 1534 m.) 56` (25fps) did./titles: ENG; fonte copia/print source: Jugoslovenska kinoteka, Beograd